Dünya Halleri: 58

Uzun bir tatilin rehaveti (ve umarım sükuneti) ardından yaşamın telaşına dönmek üzereyiz. Sizi bilmem ama ben kendime koyduğum hedeflerin hatırı sayılır bir kısmını gerçekleştirebildim. Böyle bir boşluğa gerçekten ihtiyacım varmış.

Bugün (rekreasyon anlamını da gözeterek) “boş zaman” şeklinde nitelediğimiz kavramın insanlığa denk olduğunu sanıyoruz. Değil. O da pek çok benzeri gibi “Sanayi Devrimi” sonrası icat edilen şeylerden.

Üstelik adına “BOŞ” zaman dediğimiz için, o sırada yaptıklarımızdan (ve yapMAdıklarımızdan) dolayı vicdan azabı duymamız isteniyor. Yapacak onca DOLU şey varken sallanıp yuvarlanmanın nesi savunulabilir; değil mi? DEĞİL!

Çünkü insan biraz da acıkmadan yemek yiyip, çoğalma ihtiyacı duymadan seviştiği için insan.

Konu nerelere geldi.

Özümüze dönelim.

Dünya Halleri: 58

Katar’da düzenlenecek 2022 Dünya Kupası, futbol tarihine teknolojinin en çok rol üstleneceği karşılaşma olarak geçmeye hazırlanıyor. Son haberlere göre maçlarda kullanılacak araçlardan biri, bizzat FIFA tarafından geliştirilen yapay zeka destekli, yarı-otomatik ofsayt tespit sistemi. Sistemin temelinde 12 özel kamerayla saniyede 50 kare çekim yaparak, oyuncuların bedenindeki 29 farklı noktayı takip eden bir yazılım-donanım bileşimi bulunuyor.

İsviçre’nin Zürih şehrinde ay başında gerçekleştirilen karşılaşmada yapay zekaların kontrol ettiği drone’lar ile insanların kontrol ettiği drone’lar yarışmıştı. Kapışmanın galibi saatte 110 km hıza ulaşarak parkuru 5,3 saniyede bitiren otonom robot takımı olmuştu. İnsanlığı temsil eden Thomas Bitmatta’nın performansıysa 1,8 saniye geride kalmıştı. Önceden çalışma ve pratik yapma imkanı tanınan rövanş karşılaşmasında otonom drone’lar yine kazandı ancak aradaki fark 0,5 saniyeye geriledi.

Avrupa Komisyonu, küresel teknoloji devlerinin rekabet koşullarını düzenleme amacıyla taslağını 2020 yılında hazırladığı The Digital Markets Act (DMA) ve Digital Services Act (DSA) adlı kanunları “Dijital Hizmetler Paketi” adı altında birleştirerek kabul etti. Paket uyarınca Apple, Google ve benzeri platform işleticilerinin geliştiricilere ve üçüncü parti şirketlere “daha adil” koşullar sağlaması şart koşuluyor. Satılan cihazlarda önceden yüklenmiş uygulamalar bulundurmak veya kullanıcıları belirli uygulamaları kullanmaya mecbur bırakmak da artık mümkün olmayacak.

Facebook’un çatı şirketi Meta’nın metaverse platformlarını en ileri seviyede tecrübe etmek için “Project Cambria” adı altında geliştirdiği sanal gerçeklik (VR) başlığının isminin “Quest Pro” olacağı ortaya çıktı. Fiyatının ise 800 ile 1.000 dolar arasında olacağı iddia ediliyor.

Satışlarını yüzde 300 oranında artıran Çinli otomotiv üreticisi BYD dünyanın en çok elektrikli araç satan markası unvanını Tesla’nın elinden aldı. 2022'nin ilk 6 ayında 564 bin araç satan Tesla’ya karşılık BYD aynı dönemde 641 bin araç satışına imza atmış durumda. Sektörde varlığını hissettirmeye başlayan bir diğer markaysa 200 bin hibrit araç satışıyla Toyota.

BYD’nin önemli ayrıntılarından biri, şirketin aslen “pil üreticisi” olması.

Elektrikli otomotiv sektörünün can damarı şarj istasyonları konusunda Tesla’dan ilginç bir hamle geldi. Şirket bu yılın sonuna doğru ABD’deki bütün şarj istasyonlarını Tesla dışı araçların da kullanımına açacağını açıkladı. Bunun için diğer markaların Tesla girişine uygun bir adaptör alması gerekecek. (Ek Bilgi: Tesla’nın dünya genelinde 35 bin şarj noktası bulunuyor.)

Avrupa Birliği’nde satılacak bütün yeni araçlarda ISA (Intelligent Speed Assistance) adlı Akıllı Hız Asistanı özelliği mecburi hale geldi. Bu platform hız sınırı tabelalarını okuyan kameraları temel alıyor. İzin verilen değerleri aşıldığında sürücü yavaşlayana kadar sistem sesli ve titreşimli uyarıda bulunuyor. Yeterli gelmediği durumdaysa hız pedalını etkisiz hale getirerek frenleme yapıyor.

Dünyayı Saran Ağ

Elon Musk’ın satın almaktan vazgeçtiğini açıklamasıyla hisse değeri yüzde 11 düşen Twitter, konuyu mahkemeye taşıma kararı aldı.

ABD Başkanı Joe Biden’ın oğlu Hunter Biden’ın Apple iCloud hesabı 4chan forumu üyesi bir hacker tarafından ele geçirilerek internete sızdırıldı. Biden’ın iPhone, iPad ve Mac cihazlarından otomatik olarak yedeklenen on binlerce fotoğraf, video ve mesajdan oluşan dosyalar arasında çocuk pornografisi, ensest, uyuşturucu kullanımı gibi aklınıza gelebilecek her türden “zehirli içerik” bulunuyor. ABD Gizli Servisi olayı doğruladı.

Apple cihazlarında kullandığı işletim sistemlerinin yeni sürümünde yer alacak “Lockdown Mode” adlı bir özelliği duyurdu. Bu özellik sayesinde cihazlar en üst düzey güvenlik seviyesinde çalışacak. Bu kapsamda mesajlara eklenen dosyalar ve önizleme işlevleri engellenecek, bilinmeyen numaralardan gelen her türlü iletişim talebi geri çevrilecek ve bağlı hiçbir ek donanımın çalışmasına izin verilmeyecek.

İngiliz The Guardian gazetesine Uber’in küresel lobi faaliyetlerini yöneten Mark MacGann tarafından sızdırılan 124 bin gizli belgede şirketin faaliyet gösterdiği ülkelerde yasaların etrafından dolaşabilmek için kullandığı kirli taktikler ortaya saçıldı. Belgeler arasında Uber’in dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’a ulaşmak için Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile görüştüğü ve Cüneyt Zapsu’dan ayda 50 bin dolar karşılığında danışmanlık hizmeti aldığı ortaya çıktı.

Twitter, iki farklı kullanıcının ortak bir tweet yazmasına olanak sağlayacak “CoTweets” hizmetini kısıtlı bir grupla denemeye açtı. Bunun için taraflardan biri mesajını ortak yayınlayacağı kişiye DM yoluyla iletiliyor. Karşı taraf yayına onay verdiğinde tweet her iki kullanıcının hesabından ortak isimlerle ve aynı anda yayına giriyor.

Meta, 200 dilde hizmet veren yapay zeka destekli çeviri aracını açık kaynaklı hale getirerek herkesin kullanımına açtı. BLEU kodlu sistemin VR ve AR çözümlerinde de kullanılması hedefleniyor.

Özellikle Coronavirüs pandemisiyle tüm dünyada patlama yaşayan e-ticaret sektörünün en büyük sorunu (oranı giderek artan) “ürün iadeleri”. İki taraf için dertli bu süreci önlemek için kimi siteler “üste para vererek” ürünü iade etmemeleri için müşterilerini caydırmaya çalışıyor.

Ek Bilgi: E-ticaret sektöründeki küresel rekabet sebebiyle kar payı dolar başına 1 ile 5 cent arasında seyrediyor. Buna karşılık iade süreci satıcıya 15 ile 30 cent arası maliyet getiriyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

ABD / Pennsylvania Üniversitesi, bir grup mikro-robottan oluşan otomatik diş fırçası geliştirdi. Dişin yüzeyi ve durumuna göre şekil değiştirebilen özel uçlar plakları temizlemenin yanısıra salgıladığı hidrojen peroksit bileşiğiyle çürüklere yol açan bakterileri de yok ediyor.

İsviçre / ETH Enstitüsü, proteinden yana oldukça zengin mikroalglerden yapay karides eti üretti. Tadında fark olmayan yeni nesil karidesler soya ve bezelye de içeriyor.

Gerekirse beyaz gömleğinle bir laboratuarda, yüzünü bile görmediğin insanlar için karides üreteceksin.

Sebze tabanlı ikame et üreten İsveçli “Oumph!” adlı girişim “insan eti tadında bir yapay et” ürettiğini duyurdu. Şirketin ürün gamında (yine sebzeden mamul) döner ve burger eti gibi “klasik lezzetler” de bulunuyor. (Ek Bilgi: İklim krizinin ana sebeplerinden karbon salımının yüzde 15'i gıda amaçlı hayvancılıktan kaynaklandığı için sebze tabanlı ikame etler her geçen gün biraz daha önem ve pazar kazanıyor.)

Havacılık şirketi Airbus, sadece güneşten topladığı enerjiyle çalışan “Zephyr S” adlı prototip uçağını 26 gün boyunca göklerde dolaştırdı. Böylece 2018 yılındaki (yine kendine ait) 25 gün 23 saatlik rekoru kırmış oldu. 25 metre kanat açıklığına sahip uçak 76 bin feet (yaklaşık 23 kilometre) yüksekliğe tırmanabiliyor. “Sahte uydu” olarak da anılan araç, yere hiç konmadan yüksek irtifada seyrederek askeri sensörlere hizmet vermek üzere geliştiriliyor.

Fransa’nın Lyon şehrinde toplanan Avrupalı demiryolu sektör liderleri, kıta genelinde hayata geçirilecek ultra-modern ve yüksek hızlı yeni nesil tren altyapısının taslağı üzerinde anlaştı. Yeşil enerji kullanacak araçların 2050 yılında hizmete girmesi ve havayoluna alternatif oluşturması hedefleniyor.

İsviçre Parlamentosu, şehirlerini yeraltından birbirine bağlayacak tünellerde otonom kargo taşımacılığı yapacak. Bu yapıya özel olarak geliştirilecek araçlar saatte 30 kilometre hız yapacak. 500 kilometrelik raylı ağın 35 milyar dolara mal olması bekleniyor.

Finlandiyalı Polar Night Energy adlı hizmet, ülkede hizmet veren Kankaanpaa enerji santralinde yürüttüğü bir çalışmada yenilenebilir kaynaklardan topladığı enerjiyi aylar boyunca depolayabilen dünyanın ilk kum bazlı pili üretti. Kum bazlı piller geleneksel emsalleri gibi elektronları elektrotlar arasında hareket ettirmek yerine ısı değişimi yöntemini kullanıyor. Uzun dönem enerji depolayabilen bu buluş özellikle Finlandiya gibi yılın büyük bölümünü karanlıkta geçiren bölgelerin Güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından daha etkin faydalanmasını mümkün kılacak.

Katar’ın Doha şehri, tamamen 3D yazıcılar ve robotlar tarafından üretilecek ve 1,3 milyon metrekare alana yayılacak bir sağlık tesisi inşa etmeye başladı. Dünyanın en gelişmiş tıp merkezi olma iddiasındaki yapının giriş katında bin 400 yataklı hasta alanı, yeraltındaki katlardaysa muayene odaları, hizmet bölümleri ve tıbbi cihazlar yer alacak.

Japonya / Yamanashi Üniversitesi’nde yürütülen çalışmada bir fare, dondurularak kurutulmuş deri hücrelerinden klonlandı. Geliştirilen yöntem, nitrojen ile soğutulan hücrelere kıyasla çok daha düşük maliyetli ve risksiz. Bir ilk olarak kayda geçen çalışmanın nesli tükenen türler için bir tür “sigorta” işlevi görmesi bekleniyor.

Göklerden Gelen Haberler

NASA tarafından geliştirilen ve geçtiğimiz Aralık ayında Fransız Guyanası’ndan fırlatılan James Webb Uzay Teleskobu, tarihin en geniş ölçekli, en yüksek çözünürlüklü ve renkli fotoğrafını Dünya’ya ulaştırdı. Görsel 13 milyar yıllık; yani neredeyse “Büyük Patlama”ya yakın dönemden yansımalar içeriyor.

Uzayın yerçekimsiz ortamının görme bozukluğu, kas kaybı ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi yıkıcı etkilerini azaltmak üzere ilginç bir çözüm Japonya / Kyoto Üniversitesi’nden geldi. “The Glass” (Cam) adlı sistem 400 metre yüksekliğinde, 100 metre çapında ve 20 saniyede tam tur atacak şekilde kendi ekseninde dönen bir cam silindiri temel alıyor. Böylece çeperinde yer alan her şey, merkezkaç etkisiyle yapay bir yerçekimine maruz kalıyor.

Sağlık Olsun

1960 yılında Wallace Gardner adlı bir diş hekimi, ses dalgalarının anestezik (uyuşturucu) etkisini ortaya koyan bir makale yayınlayarak oldukça ses getirmişti. Bu çalışmadan aldığı ilhamla 60 yıl sonra kolları sıvayan bir araştırma ekibi, algılanan (fısıltıya yakın seviyede düşük) bazı ses dalgalarının ağrı hassasiyetini düşürdüğünü keşfetti.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde dijitalleşmenin köklü tartışmalarından birine değindim: İnternet bizi aptallaştırıyor mu? Ya da daha nazik bir ifadeyle “Dijital bunamadan söz etmek mümkün mü?” Bu kadar ihmal edilen bir bellek, işe yaramaya devam edebilir mi?

Son hatırlatmalar

• (Eğer abone değilseniz ve) Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi eşliğinde almak isterseniz sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
• Destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası, arşiv taraması yapacaklar içinse basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu da hatırlatmış olayım.
• Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.

Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️