Dünya Halleri: 69
Teknolojinin “kişisel” ön ekiyle daha sık anılmaya başlandığı doksanlı yıllarda “kişisel bilgisayar”ları (personal computer / PC) ne kadar az “kişi”nin kullanabildiğine dikkat çeken bir tanım oldukça popülerleşmişti. “Dijital uçurum” (digital divide) adlı bu kavram, teknolojiye ve onun nimetlerine ulaşabilenler ile ulaşamayanların farkını temsil ediyordu.
İlk zamanlar bilgisayar sahipliğiyle ölçülürdü. Sonraları internete erişim, cep telefonu yaygınlığı, internet hızı, sosyal medya kullanımı şeklinde dallanıp budaklandı.
Bugünkü dijital uçurum ise çok daha geniş bir düzlemde ve çok daha belirleyici şekilde kendini gösteriyor. Yakın geleceğe yönelik iki öngörüm var (ihtimal de denebilir).
İlki, kalkınma seviyesini teknolojiyle sıçratan ülkelerin (ki bunlar coğrafi olarak birbirine yakın; dolayısıyla tehlikeli) bir alt kademeyi oluşturacak ülkeleri gettolaştırması. Yani bütün o distopik bilim-kurgu romanlarındaki gibi kendi içine kapalı refah toplumlarının, dışarıdaki sefalet pahasına ve onun yüzü suyu hürmetine ideal bir yaşam sürmesi. Elbette bunun da bir bedeli var: Sana bu hayatı yaşatan otoriteye sorgusuz boyun eğeceksin. Al gülüm, ver gülüm.
İkinci ihtimalse kaçınılmaz olarak totaliterizmi körükleyecek bu yeni nesil teknolojilerin doğal (ıstıraplı) sürecin ardından temel insan hakları ve etik değerler donanıp kendini daha insan odaklı güncellemesi.
Çünkü insan evladı ideal olanı düşünmek ve tasarlamakta ne kadar becerikliyse, onları uygulamakta bir o kadar hilebaz ve mızıkçı. Belki de tam bu yüzden halklar irade ve kaderlerini tayin etme işini makinelere devredecek. Milli iradenin tezahürünü liderlerden değil, algoritmalardan bekleyeceğiz.
Makinelerin merhametsizliği, tutarlılığı ve koşulsuz kuralcılığı, belki de bir türlü kapanmayan bu kadim yaranın merhemi olacak.
Kimbilir?
Pazar sabahının göreceli dinginliğinde düşünülesi bir konu (gibi geldi).
Şimdi bakalım şu muasır; yani çağdaş, yani aynı çağı paylaşan diğer medeniyetlerde neler olmuş-bitmiş.
Dünya Halleri: 69
Hollanda Ordusu NATO üyeleri arasında silahlı ve insansız kara araçlarını hizmete sokan ilk ülke oldu. Estonyalı savunma şirketi “Milrem Robotics” tarafından üretilen yapay zeka destekli otonom araçlar deneme amacıyla Litvanya’da konuşlandırıldı. Farklı silah tipleriyle donatılmış araçların performansı, ordu içindeki ağırlığı açısından belirleyici olacak.
Merak: “Silahlı insansız hava aracı” SİHA oluyorsa “silahlı insansız kara aracı” nasıl anılacak? 🤔😳
Ek Bilgi: Biraz daha ürpermek isteyenler için yine bu hafta tanıtılan ancak henüz kullanıma sunulmayan Sarsılmaz şirketinin imzasını taşıyan silahlı otonom robot “Sarbot”u da anmış olalım.
Fransız “Nexter and Thales” şirketi “RAPIDFire” adını verdiği anti-drone silahını tanıttı. Otonom sistem kara ve denizdeki her tür üs ve araçta kullanılabiliyor. 5 farklı mühimmat kullanabilen RAPIDFire, 4 km çapındaki her tür hedefi kendi başına tespit ederek, uygun yöntemi seçip, imha edebiliyor.
Tesla’nın Model 3 ve Model Y serisinin yarı fiyatına satılacak yeni bir model üzerinde çalıştığı açıklandı. Fiyatının 25–35 bin dolar arasında olması bekleniyor.
Dünyayı Saran Ağ
Hindistan Rekabet Kurulu, hakim konumunu kötüye kullandığı gerekçesiyle Google’a 162 milyon dolar para cezası verdi. Kararın kökeninde Android işletim sistemi ve uygulamaları üzerinden toplanan verilerin reklamverenlere pazarlanarak haksız rekabet yaratılması yatıyor.
Ek bilgi: Benzer şekilde Türkiye Cumhuriyeti Rekabet Kurumu da çatı şirket Meta’ya Facebook, Instagram ve WhatsApp hizmetlerinden topladığı kullanıcı verilerini birleştirerek hizmet sunduğu gerekçesiyle 346,7 milyon TL idari para cezası verdi.
Fotoğrafları Avrupa Birliği düzenlemelerine aykırı şekilde kullandığı gerekçesiyle Fransa, yüz tanıma teknolojileri şirketi Clearview AI şirketine 20 milyon euro ceza kesti.
Ek bilgi: Benzer şekilde ABD’nin Texas eyaleti de milyonlarca kişinin biyometrik verilerini yazılım ve donanımlarıyla izinsiz olarak topladığı ve kullandığı gerekçesiyse Google’ı mahkemeye verdi.
Elon Musk nihayet Twitter’ı satın aldı. Şimdi 44 milyar dolarlık anlaşmanın ön görüşmelerinde Elon Musk ile Twitter Yönetim Kurulu arasındaki internete sızan yazışmaların akıbeti merak ediliyor. Zira bu mesajlarda Musk ilk etapta Twitter’ın 7 bin 500 çalışanının yüzde 75'ini işten çıkararak yapıyı 2 bin kişilik bir kemik kadroya indirgemeyi hedeflediğini bildirmişti. Musk sonrası ilk kurbanlar şirketin (ilginç bir ayrıntı olarak hepsi Hint kökenli) CEO Parag Agrawal, CFO (Finans Sorumlusu) Ned Segal ve CLO (Hukuk Sorumlusu) Vijaya Gadde oldu. Bu üç yönetici sözleşmeleri gereği şirketten toplam 200 milyon dolar tazminat alacak.
Ek bilgi: ABD Başkanı Joe Biden, Elon Musk’ın varlıklarının ve hedeflerinin ulusal güvenlik tehditi ekseninde incelenmesini istedi. Kararın ardından Twitter hisseleri yüzde 8 değer kaybetti.
Yorum: Dünyanın en yaygın dini haline gelen dijital kapitalizmin peygamberi Elon Musk, aynı zamanda küresel sermaye elitlerinin hadsizliğinin ve küstahlığının vücut bulmuş hali. Ve sürekli doz yükseltiyor. Twitter’da işten çıkardığı iki kişi hakkındaki yorumda kullandığı emojilerin anlamını takdirinize bırakıyorum. En akılalmaz yanı, kovduğu çalışanların ardından “s*ktirin gidin lan!” diye bağıran bir patronun yüzbinlerce (prekarya) kişi tarafından beğenilmesi ve desteklenmesi. Zenginliğin bu kadar kutsandığı, güce bu kadar tapıldığı ve kitlelerin kendi onur ve haysiyetinden bu kadar vazgeçtiği bir çağ hiç yaşanmadı.
Yapay Zeka Gelişmeleri
Görüntü işleme çözümleriyle tanınan Adobe, yeni uygulamalarında kullanılacak yapay zeka destekli çözümlerini tanıttı. En ilginç örneklerinden biri “Clever Composites” adını taşıyor. Bu hizmet kabaca iki farklı görselden alınan parçaların yeni bir imajda renk, doku gibi değer ekseninde eşleştirilip gerçeğe en yakın şekilde birleştirilmesini sağlıyor. “Blink” adlı platform ise video düzenleme süreçlerini metin düzenleme kadar basit yönetilebilir hale getiriyor.
Son dönemde adını DALL-E2 adlı görselleştirme algoritmasıyla sıkça duyuran yapay zeka girişimi OpenAI’ın Microsoft ile yatırım görüşmeleri yürüttüğü iddia ediliyor. 20 milyar dolar toplam değerleme üzerinden yürüyen bu turun öncesinde de Microsoft 2019'da şirkete 1 milyar dolar yatırım yapmıştı. Anlaşmanın Microsoft’un bulut bilişim hizmeti Azure ve GPT-3 algoritmasını kullanacak yeni nesil yazılım ve donanımları kapsadığı düşünülüyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Lenovo yepyeni bir cihaz kategorisini basına tanıttı. Tek dokunuşla 4 inçten 6,5 inç boyutuna genişleyen esnek ekranlı telefon, ekrandaki görüntüyü de eşzamanlı olarak ekrana uyarlayabiliyor. Bu işlevin cep telefonları başta olmak üzere tablet ve dizüstü bilgisayar gibi birçok cihazda kullanılması bekleniyor. (Esnek ekranlara yönelik gördüğüm açık ara en ilginç uygulama.)
Vestel, Turkcell, Anadolu Grubu ve KÖK ortaklığında geliştirilen elektrikli araç TOGG’un seri üretimine başlandı. 2030'a kadar 5 modele ulaşmayı hedefleyen markanın bu hafta tanıtılan ilk modelinin önümüzdeki yılın ilk çeyreğinde satışa sunulması bekleniyor. C sınıfı SUV kategorisindeki ilk TOGG, seçilen pakete göre 300 ile 500 km arası menzile sahip olacak. İlk etapta 100 bin adet üretilecek aracın ilk müşterileri Türkiye Cumhuriyeti büyükelçileri ve 81 şehrin valileri olacak. Herkesin merak ettiği satış fiyatı ise hala belirsiz.
Alef Aeronautics adlı girişim, aynı adı taşıyan uçan aracını tanıttı. 300 bin dolar fiyata sahip otomobilin 2025 yılında satışa sunulması hedefleniyor. Alef karada 200 mil (321 km), havada 110 mil (177 km) menzile sahip.
Çin, kurduğu “hyperloop” mantığında çalışan treni hayata geçiren ilk ülke oldu. 2 kilometrelik hat üzerinde gerçekleştirilen deneyde vakumlu bir tüpün içinde, manyetik olarak yükselerek rayla sürtünmesi azaltılan özel bir trenle 128 km/s hıza ulaşıldı. Hedef, saatte 1.000 km hıza çıkmak.
ABD / Rockefeller Üniversitesi’nde yürütülen bir araştırma, tendeki yağlı asit salgısının sivrisinekler için “tercih sebebi” oluşturduğunu ortaya koydu. 3 yıl süren çalışmada bu asit oranının yüksek olduğu kişilerin, olmayanlara kıyasla sivrisinekler tarafından 100 kat fazla sokulduğu gözlendi.
Almanya’da yürütülen bir deney kapsamında sodyum ve potasyum alaşımıyla temas eden saf suyun yüksek sıkıştırmaya (48 megabar) tabi tutularak metalik forma dönüşmesi sağlandı.
Sağlık Olsun
Britanya’da 100 bin gönüllünün 5 yıl boyunca taktığı akıllı bilekliklerden toplanan veriler üstünde yürütülen bir çalışmada kişilerin 5 yıl içindeki ölüm riskini yüzde 70 tutarlılıkla tespit etmenin mümkün olduğu anlaşıldı. Ekibin geliştirdiği algoritma, günde sadece 6 dakikalık kullanım verisiyle 24 saat toplanan veri kadar keskin raporlar üretebiliyor.
ABD / Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi, tümörleri yok eden bir beyin implantı geliştirdi. Kablosuz kumanda edilebilen altın alaşımlı implantlar yerleştiği tümörleri ısı yayarak öldürüyor. Kemoterapi, radyasyon ya da anesteziye gerek bıraktırmayan yöntem, beyin kanseri olan fareler üstündeki deneylerde günde 15 dakikalık kullanımla 15 günde tümörü temizlemeyi başardı.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesinde uzun süredir aklımı kurcalayan bir konuyu ele aldım ve sorular sordum. Anafikri şöyle: Ben çocukken teknoloji küçük-büyük herkesin hayranlık duyduğu, heyecana kapıldığı bir şeydi. Bugün genellikle ürpertiyor; hatta korkutuyor. Bu nasıl oldu? Ve engellenebilir miydi? Teröristinden filozofuna kadar yürütülen geniş bir çabayı özetlemeye çalıştım.
Son hatırlatmalar
- (Eğer abone değilseniz ve) Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi eşliğinde almak isterseniz sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
- Destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası, arşiv taraması yapacaklar içinse basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu da hatırlatmış olayım.
- Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.
Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
