Dünya Halleri: 71
Çocukluğumun yılın bu dönemine denk gelen kısmında yılbaşı gecesi TRT’de çıkacak dansöze yönelik hararetli tartışmalar başlardı. Milli Piyango’nun büyük ikramiyesiyle alınabileceklere yönelik birkaç haber hazırlanır, geçmişte büyük ödülü kazanıp çarçur edenler acıklı müzikler fonunda ibret-i alem olsun diye teşhir edilir, yılbaşı sofrasının artan maliyetinden dert yanılırdı. Yılbaşında maaşlara yapılacak zammın tatlı heyecanı çoğunu bastırmaya yeterdi.
O günler sanki hiç yaşanmamış gibi. Arada ne oldu; nasıl ve neden oldu bilemiyorum.
“O zamanlar derdiniz yokmuş” demeyin sakın. Askeri darbesi, enflasyonu, işkencesi, faili meçhulü, siyasi çekişmesi, sansürü, bilmemnesi yine vardı ama yine de hayat denen mesele, coşkusunu umut ve hevesle besleyerek diri tutardı.
Sızan ışığın kamaştırdığı gözlere aldırmadan, çatlağın arasından dışarılara bakmalı inadına.
Dünya Halleri: 71
1819'dan beri yayımlanan (İngilizce) Collins Sözlüğü yılın sözcüğünü “Permacrisis” olarak belirledi. Türkçeye “kalıcı kriz” olarak çevirmek mümkün. Yabancısı da sayılmayız hem.
İsveçli Linus Akesson, iki Commodore64 bilgisayarla çalışan “Commodordion” adını verdiği bir akordeon yapmış. 40 altını ben verdim, 40 sopayı size atın.
Bu yıl Mısır’da düzenlenen COP27 kodlu iklim zirvesi kapsamında sunulan kablosuz internet erişiminde bağımsız habercilik ve insan hakları temalı 700'den fazla web adresinin engelli olduğu ortaya çıktı. Mısır’a bu teknolojiyi Kanadalı Sandvine şirketi satmış.
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün (WMO) son raporuna göre Avrupa dünyanın genelinden iki kat daha hızlı ısınıyor. Öngörülere göre sera gazı salımındaki gerileme çabalarına rağmen kıta genelinde ortalama sıcaklık 2 derece daha yükselecek.
Sebebi tam olarak anlaşılamadıysa da McDonalds oyunseverler için “McCrispy” adlı özel bir koltuk geliştirdi. Leke tutmayan deriden mamul ürün McDonalds menünüzü sıcak tutan özel bir hazneye ve yıkanıp yeniden kullanılabilir el havlusuna sahip.
Yayıncısı HBO, dördüncü sezonu tamamlanan ve toplam 54 Emmy Ödülü alan Westworld dizisini bitirme kararı aldı. Bilim-kurgu temalı dizinin yapımcıları beşinci sezonun konuyu toparlayıp, bağlayarak bitirmeyi teklif etse de platformu ikna edemedi.
Ek bilgi: Kararın ardında tahmin edileceği gibi 12 milyondan 4 milyona gerileyen izleyici sayısı var.
Dünyayı Saran Ağ
Arşivinde (korsan) 11 milyondan fazla e-kitap ve 84 milyondan fazla makale barındıran Z-Library sitesinin web adreslerine ABD Adalet Bakanlığı el koyarak faaliyetine son verdi. 2009'dan bu yana varlığını sürdüren Z-Library’nin onion adresi TOR protokolü üzerinden (şimdilik) çalışmayı sürdürüyor.
Twitter’ı satın almamasının ardından şirket içinde organizasyon yapısından teknik altyapıya kadar radikal değişimler yapan (ve bir kısmından pişman olan) Elon Musk çalışanlarına “zor şartlar ve kararlara hazırlıklı olun” mesajı verdi. Evden çalışmayı kaldıran Musk herkesin (aynen Tesla’da yaptığı gibi) haftada en az 40 saat işe gelmesini şart koştu ve çalışanların yarısının işine son verdi. İşsiz kalan çalışanlar arasında “yapay zeka etiği” üzerine çalışan ekip de yer alıyor. Ekip platformda paylaşılan içeriğin şeffaf ve adil olması için çözümler geliştiriyordu.
Ek Bilgi 1: Twitter’a yönelik agresif planlarını hızla devreye sokan Musk bu kapsamda ilk hedefi günde 3 milyon dolar zarar yazan sunucu giderlerinden başlamak üzere altyapı giderlerinde yıllık 1 milyar dolar tasarruf olarak belirledi. Bir diğer hedef şirketin gelirinin yarısının abonelikten sağlayabilmek. Ancak reklam içermeyen bir tecrübe sunacak ücretli “Twitter Blue” sürümünün aylık 8 dolarlık mevcut bedeliyle şirkete para kazandırmak bir yana zarar ettirmesi de ihtimaller arasında. İddialı bir diğer hayal ise Twitter’ı Çinli WeChat gibi birçok şeyi aynı anda yapabilen bir “süper uygulama”ya çevirmek.
Bir hesabın sosyal itibarını (güvenilirliğini) temsil eden onay mekanizmasını parayla satmanın yaratacağı sorunlar birçok kişi tarafından dile getirilmişti. Örnekler 24 saat geçmeden belirlmeye başladı. “LocheedMartini” (sondaki “i” harfine dikkat) hesabıyla ABD’li havacılık devi Lockheed Martin’i taklit eden bir hesap Cuma günü parayı bastırıp onaylı hesap sahibi oldu. Ardından “İnsan hakları ihlallerinin araştırılması adına İsrail, Suudi Arabistan ve ABD’ye silah satışını durduruyoruz.” minvalinde bir paylaşım yaptı. 8 dolarlık onaylı hesaptan gelmiş görünen açıklama, zincirleme reaksiyon sonucu Lockheed Martin’in hisse değerini 10 milyar dolardan fazla geriletti. (Yöntemin tek mağduru Lockheed Martin de değil.)
Ek Bilgi 2: Kullanıcılar tarafından en çok talep edilen onaylı (verified) hesap özelliğini de kapsayan ücretli “Twitter Blue” sürümüyle birlikte satılık olmayan ikinci bir onay modelinin daha hizmete girdi.
Ek Bilgi 3: Hayli sancılı geçen Twitter satın alma sürecinde Elon Musk’ın geçtiğimiz 12 ayda 36 milyar dolarlık Tesla hissesi sattığı ortaya çıktı. Sadece son 30 gündeki tutar 4 milyar dolara yaklaşıyor.
Twitter’ın çalkantılı ve hızlı değişen gündeminden ötürü 1 milyonu aşkın kullanıcının hizmeti kullanmayı bıraktığı öne sürülüyor. Öte yandan açık kaynaklı, ücretsiz ve reklamsız alternatif seçeneği Mastodon da kendi çapında görülmedik büyümeye sahne oldu. Elon Musk’ın başa geçmesinin ardından Mastodon 70 bin yeni kullanıcı daha kazandı.
Ek bilgi: Görsel arayüzü ve teknik kabiliyetleri Twitter ile epey benzerlik gösterse de Mastodon geçiş yapacaklar için fazlasıyla karışık ve “sunucu bağımlı” bir seçenek.
Haftaya damgasını vuran bir diğer gelişmeyse Facebook, Instagram ve WhatsApp gibi markaların çatı şirketi Meta’nın düşen gelirleri, artan rekabeti ve makroekonomik gelişmeleri gerekçe göstererek 11 bin çalışanının işine son vermesi oldu. Bu sayı şirketin toplam çalışanlarının yüzde 13'üne denk geliyor. Kararın ardında yeni üye kazanım hızının gerilemesi, (Meta çalışanları tarafından dahi tam anlaşılamayan) metaverse hedefinin bekleneni vermemesi ve gelirlerdeki dramatik düşüş olduğu düşünülüyor.
Ek Bilgi: Meta, saldırgan büyüme stratejisi kapsamında sadece 2020–2021 yılları arasında 27 bin, bu yıl ise 15 binden fazla kişiyi işe almıştı.
Eşine az rastlanır ölçekte bir işten çıkarma dalgasına sahne olan teknoloji sektöründe 2022'nin başından bu yana işsiz kalanların toplam sayısı 120 bin kişiyi geride bıraktı. Üstelik bu rakam sadece ABD merkezli ve / veya çokuluslu hizmet veren firmaları kapsıyor. Listenin şampiyonu Meta olurken ikinci sırada 4 bin 500 çalışanını işten çıkaran e-ticaret hizmeti Getir var.
İş odaklı sosyal ağ LinkedIN üye profillerinde onaylı e-posta ve telefon ibaresinin yanısıra profilin oluşturulma ve güncellenme bilgilerini de gösterme kararı aldı. Sebebinin son dönemde artan sahte, bot ve dolandırıcı hesapları etkisizleştirmek olduğu düşünülüyor.
Ukrayna Başbakan Yardımcısı Mykhailo Fedorov, Elon Musk’ın Starlink şirketi tarafından sunulan uydu tabanlı internet altyapısından memnun olmalarına rağmen alternatif çözüm arayışlarının da sürdüğünü belirtti.
Ek bilgi: Diğer yandan Starlink, ev kullanıcılarına günlük 1 TB (terabayt) adil kullanım kotası koydu. Kota aşımı durumunda abonenin erişim hızı bir sonraki fatura dönemine kadar düşürülecek.
ABD Savunma Bakanlığı’nın inovasyon birimi uzayda güvenli internet iletişimi adına 4 şirketle anlaştı. Ticari ve askeri uydular arasında veri iletişiminin mimarisini kapsayan projede Amazon, Kuiper, Microsoft ve SpiderOak firmaları alçak, orta ve yüksek yörüngede yüksek veri transferine imkan tanıyacak bir altyapı geliştirecek.
Lüks giyim markası Burberry, Minecraft oyunundaki avatarlar için tasarladığı özel kıyafet serisini tanıttı.
WIRED dergisinin haberine göre Çin’in müslüman Uygur azınlığa karşı yürüttüğü “temizlik” çerçevesinde Uygurca birçok bağımsız site ya kapandı ya da içerik eklemeyi bıraktı. Kurucularının da Çin’deki toplama kamplarına götürüldüğü iddia ediliyor.
Vietnam Enformasyon Bakanlığı sahte içeriği silmeleri için sosyal medya platformlarına verilen süreyi 48 saatten 24 saate indirdi.
Yapay Zeka Gelişmeleri
Google en çok konuşulan bin adet dili destekleyecek ortak bir yapay zeka modeli üstünde çalıştığını duyurdu. İlk aşamada 400 dili kapsayacak algoritma, arama başta olmak üzere bütün Google hizmetlerine entegre edilecek.
Yazılım geliştiricilerin OpenAI’ın yapay zeka algoritması DALL-E’yi kendi uygulamalarına entegre etmesini sağlayacak API desteği hizmete girdi. 3 milyondan fazla kullanıcıya ulaşan DALL-E, yazarak tarif ettiğiniz (hemen) her şeyi görselleştirme yeteneğine sahip.
İlaç şirketi Sanofi, yapay zeka desteğiyle geliştirecekleri yeni ilaçlar için Insilico Medicine adlı şirket ile 1,2 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. Şirket aynı kapsamda geçtiğimiz sene Atomwise, Ocak ayındaysa Exscientia adlı girişimlerle işbirliğine gitmişti.
Kripto Gündemi
2019 yılında kurulan kripto borsası FTX, 1992 doğumlu kurucusu Samuel Bankman-Fried’ı dünyanın en genç zenginleri arasına sokmuştu. Ancak Fried bu hafta 24 saat içinde 26 milyar dolarlık servetinin yüzde 94'üne veda ederek bu unvanı kaybetti. Şirketin nakit krizi yaşadığına yönelik haberler sebebiyle yaşanan bu gelişmenin ardından rakibi Binance’in şirketi satın alacağı söylentisi yayıldı. Ancak Binance CEO’su Changpeng Zhao şirketi satın almak bir yana, FTX içinde yaptığı mali denetimin ardından elinde tuttuğu 529 milyon dolara denk FTT varlıklarını (FTX) satacağını söyleyerek çöküşü hızlandırdı.
Ek Bilgi: Bu çalkantılı dönemin yarattığı panik Bitcoin’in 16 bin dolar seviyesine kadar düşmesine sebep oldu. Ve her zaman olduğu gibi Bitcoin hapşırınca diğer kripto birimlerin hepsi nezle oldu.
NFT tabanlı dijital sanat eserleri alanında Frida.NFT adlı bir girişimi bulunan Martin Mobarak, satışa sunduğu 10 bin NFT eserin tanıtımı uğruna Frida Kahlo imzalı 10 milyon dolar değerindeki bir tabloyu YAKARAK imha etti. Ancak bu tanıtım pek işe yaramadı zira esere bağlı NFT’lerden sadece 4 adedi satılabildi.
Ek bilgi: Meksika kanunlarına göre sanat eserlerini tahrip etmek suç sayıldığından Martin Mobarak ayrıca bir soruşturmaya da konu oldu. Kimileri yakılan tablonun sahte olduğunu öne sürüyor. Resmi satış kayıtlarına göre kendi üstünde görünmese de Mobarak yaktığı Kahlo tablosunu 2015 yılında özel bir koleksiyonerden satın aldığını iddia ediyor.
Çoğunlukla “web” olarak anılan World Wide Web’in mucidi Tim Berners-Lee, web3'ün web ile hiçbir ilgisi bulunmadığını ve görmezden gelinmesinin en iyisi olacağını savundu. Lee ayrıca blokzincir teknolojisinin de yeni nesil internet için yeterli ve uygun olmadığını iddia ediyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Kanada / Waterloo Üniversitesi tarafından geliştirilen “Wi-Peep” adlı bir sistem kablosuz internet kullanan cihazları “duvarın ardından” tespit edebiliyor. Bireysel bir drone’a eklenen 20 dolar maliyetli bu çözüm, dışında gezdiği yapıların duvarının ardındaki elektronik ürünleri ve konumlarını yaydıkları wifi sinyallerinden tespit edebiliyor.
ABD Hava Kuvvetleri otonom seyir teknolojisiyle donattığı bir Sikorsky / Black Hawk (Kara Şahin) helikopteriyle gerçekleştirdiği tatbikatı başarıyla tamamladı. Hiçbir pilot ya da askerin bulunmadığı helikopter, ilk görevde kendi yapay zeka sistemiyle yerde yardım bekleyen bir (manken) askeri tespit etti ve sedyeyle çekerek sağlık ekibine ulaştırdı. Aynı kapsamdaki ikinci görevde 228 kg ağırlığa denk 400 ünite kan cepheye başarıyla taşındı.
Britanya / Reading Üniversitesi tarafından yürütülen bir çalışmada sis bulutlarının arasında insansız hava araçlarıyla uçarak (negatif ya da pozitif) akım yüklenmesinin yağmuru tetiklediği keşfedildi. Bu yöntemin az yağış alan Afrika ve Ortadoğu ülkelerindeki kuraklığa karşı kullanılması düşünülüyor.
Göklerden Gelen Haberler
Mars gezegeninin yüzeyini araştıran “InSight” görevi kapsamında 2018'den bu yana NASA’ya hizmet veren araç geçtiğimiz sene Güneş panellerinin tozla kaplanması yüzünden şarj sorunları yaşayarak gözden çıkarılmıştı. Mucize kabilinden bir dizi gelişmeyle bugüne kadar görevini sürdüren araç geçtiğimiz günlerde son fotoğrafını Dünya’ya yollayarak ebedi istirahatine çekildi.
Uzayda kendine ait bir istasyon kurmakta olan Çin, bu kapsamdaki son modülünü bu hafta fırlattı. Ancak devamında roketin büyük bir parçası atmosfere tekrar girerek kontrolsüz düştü. Son 3 yılda dördüncü kez yaşanan vakada 22 tonluk roketin parçaları Pasifik Okyanusu’na düşerek olası bir faciayı engelledi. Birçok ülke “sorumsuzluk” olarak tanımladığı bu uygulamadan vazgeçmesi için Çin’i uyarıyor.
Sağlık Olsun
Britanya’da yürütülen bir klinik deney kapsamında ilk kez bir insana laboratuvarda üretilen yapay kan nakli yapıldı. Yapay kan, geleneksel bağışlarla toplanan örneklerin kan hücresine dönüşecek kök hücreler ile tetiklenmesiyle üretiliyor. Bu sayede 500 bin kök hücre, 3 hafta gibi bir sürede 50 milyar kırmızı kan hücresine dönüşebiliyor. İlk safhada özellikle nadir kan grupları için umut olacak yöntemin tek sorunu üretim maliyetinin (şimdilik) yüksek oluşu.
Meme kanseri vakalarının yüzde 30'u vücutta “HER2” adlı proteinin aşırı üretiminden kaynaklanıyor. Bu türe bağlı tümörlerin daha hızlı büyüdüğü ve hastalığın yineleme ihtimalinin daha fazla olduğu da biliniyor. Tümördeki HER2 faaliyetini engelleme üzerine yoğunlaşan ve üstünde uzun zamandır çalışılan bir aşının 66 insan üstünde başlayan 20 yıldır süren ilk faz denemelerinin başarıyla tamamlandığı açıklandı. İkinci ve son fazın sonuçlarınınsa birkaç yıl içinde açıklanması bekleniyor.
Avustralya / Queensland Üniversitesi, uyku apnesi ile Alzheimer hastalığı arasında bir bağ keşfetti. Ancak hangisinin hangisini tetiklediği bilinmediğinden bu ilişki şimdilik “yumunta-tavuk” kapsamında.
Dünya Sağlık Örgütü 2016 tarihli raporunda yılda 4,2 milyon kişinin hava kirliliğine bağlı sebeplerle hayatını kaybettiğini açıklamıştı. ABD / McGill Üniversitesi’nin araştırması buna yol açan “PM2.5” kodlu parçacağın 1,5 milyon ek ölüme sebep olduğunu gösterdi.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesinde sosyal medyanın şiddeti her geçen gün artan sancısı olan “içerik denetimi” meselesine değindim. Platformların bulaşmaktan kaçındığı ancak kullanıcı ve devlet baskılarıyla mecbur kaldığı bu mücadelede küçük troll grupları dev yapıları dize getirmeyi her zaman başardı. Fakat artık bunun faturası hem platformlar hem kullanıcılar hem de devletler için tahammül edilemez hale gelmiş durumda.
Son hatırlatmalar
- (Eğer abone değilseniz ve) Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi eşliğinde almak isterseniz sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
- Destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası, arşiv taraması yapacaklar içinse basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu da hatırlatmış olayım.
- Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.
Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
