Dünya Halleri: 73
Okumakta olduğunuz bu bültenin ilk sayısı 2014 yılında blogumda yayımlandı. Kırkı çıktığında bağımsız bir siteye dönüşerek 249. sayıya kadar yayınına web sitesinde devam etti. Dolayısıyla bültenin esasen 322. sayısını okumaktasınız.
Bütün bu süreçte aklımda hep bir “almanak” çıkarma fikri vardı. Yer verdiğim binlerce konu içinden yıl boyunca olup bitenlerin genel özetini içeren kitap formatında bir yılsonu seçkisinin hayali beni hep heyecanlandırdı.
Bu fikri paylaştığım yayınevleri Türkiye’de böyle bir alışkanlık olmadığını, çıksa dahi sadece yılın ilk ayında satılabileceğini söylerek şevkimi kırdı. Belki iyi de oldu. Hayaller her zaman hakikatlerden daha heyecan vericidir.
Gelgelelim yılın sonuna gelirken hayalim yine depreşti. Türkiye’de okur dinamikleri adına değişen bir şey olduğunu sanmıyorum ama “Dünya Halleri: 2022” gibi bir yıllığı en azından kendim için derleyebilmek isterdim. (Sanki öyle bir zamanım ve enerjim varmış gibi. 😀)
En azından arşivimiz yerinde duruyor. Meraklısı zahmet eder, arar, tarar, süzer diye avunuyorum.
Haydi başlayalım.
Dünya Halleri: 73
12 Nisan 1992'de; yani bundan 30 yıl önce embriyolarını donduran Rachel ve Philip Ridgeway adlı ABD’li çift bu hafta ikiz çocuk sahibi oldu. İstatistiksel olarak yüzde 80 ihtimale sahip işlemde sıvı nitrojen tankında eksi 200 derecede dondurulan 5 embriyodan 3 tanesi tedaviye cevap verdi ve ikisi hayata gözlerini açtı. Lydia adlı kız 2,40 kg, Timothy adlı erkekse 3 kilo olarak doğdu. (Çiftin normal yöntemle sahip olduğu 4 çocuğu daha var.)
Ek bilgi: Bu yöntemdeki rekor 27 yıl dondurulduktan sonra 2020 yılında dünyaya gelen Molly Gibson adlı bir başka ABD’li bebeğin elindeydi.
Dijitalleşmenin her geçen gün hacmini arttırdığı veri miktarı, uluslararası birim sistemine 30 yıl sonra ilk defa yeni isimler eklenmesini mecbur kıldı. Böylece 10 üssü 27 ronna, 10 üssü 30 quetta, 10 üssü -27 ronto ve 10 üssü -30 ise quecto ismini aldı.
Günümüzün en kritik bileşenlerinden biri haline gelen “çip” konusundaki ülkeler arası örtülü savaşın ilginç bir yansıması bu hafta Britanya’da yaşandı. Yarısı Çin devletine ait olarak faaliyet gösteren Wingtech grubu, 2018'de Hollanda merkezli çip üreticisi Nexperia’yı satın almıştı. Nexperia hemen ardından ayda 32 bin adet üretim kapasitesiyle Britanya’nın en büyük çip üreticisi Newport Wafer Fab’ın yüzde 14'ünü bünyesine katmıştı. 2021'de şirketin tamamını satın almak üzere anlaşan Nexperia, süreci bu hafta tamamlamayı hedefliyordu. Ancak hükümet “ulusal güvenliğe aykırı” olduğu gerekçesiyle satışı veto ederek yetki devrini durdurdu.
Ek bilgi: Meselenin tamamlayıcısı olarak Ussal Şahbaz’ın Ekonomim (eski adıyla Dünya) gazetesindeki “Çin çip ambargosuna nasıl cevap verir?” başlıklı yazısını okuyabilirsiniz.
1974 yılında kurulan, Tayvan ve Çin’de faaliyet gösteren Foxconn, (2020 verilerine göre) 1 milyon 290 bin çalışanıyla Apple başta olmak üzere dünyanın pek çok elektronik devinin üretimini yapıyor. Şirket aynı zamanda son derece sıkı kurallarıyla ünlü. Pandemi sürecinin iyice zorladığı koşullar sebebiyle bu hafta Çin’in Zhengzhou şehrindeki fabbrikasında ayaklanma çıktı. Yüzlerce işçi tesis içinde Covid test çadırlarını ve cihazlarını parçaladı. Protesto eylemi yüzlerce polisin coplarıyla “tatlıya bağlandı”. Dünyanın hak arayan işçiye değil, daha fazla elektronik cihaza ihtiyacı var.
Goldman Sachs, şu an 1,5 milyar dolarlık bir sektöre sahip insansı (humanoid) robotların önümüzdeki 15 yıl içinde 154 milyar dolarlık bir pazar yaratacağını öne sürdü.
Avrupa Birliği Fikri Haklar Kurumu, gerçek kimliği bilinmeyen İngiliz sokak sanatçısı Banksy’nin eserlerinde anonim kalarak da hak iddia edebileceğine hükmetti. 1 yıl süren dava, sanatçının “Laugh now” başlıklı duvar resminin bir şirket tarafından tescillenme girişiminin ardından başlamıştı.
Ek bilgi: Diğer yandan Banksy gizlice ziyaret ettiği Ukrayna’da Rus Ordusu’nun geride bıraktığı harabeler üzerine çeşitli eserler çizerek bir kere daha adından söz ettirdi.
ABD’li girişimci Elizabeth Holmes, kurduğu Theranos adlı şirketle sadece bir damla kan örneğinden binden fazla test yapabilen bir kişisel sağlık cihazı geliştirdiği iddiasıyla 945 milyon dolar yatırım toplamış ve 4,5 milyar dolarlık servete ulaşmıştı. Ancak bir süre sonra şirketin esasen hiçbir şey üretmediği ve vaatlerinin asılsız olduğu anlaşılmıştı. Aleyhinde açılan davada mahkeme Holmes’u 12 ayrı suçtan 11 yıl hapse mahkum etti.
Yılın son çeyreğinde yüzde 11 gelir kaybı yaşayan HP, PC talebinin önümüzdeki sene de düşük seyredeceği gerekçesiyle 4 bin ile 6 bin arasında çalışanıyla yollarını ayırma hazırlığına girdi.
Dünyayı Saran Ağ
İspanya Emniyet Teşkilatı, EUROPOL ile yürüttüğü operasyon çerçevesinde 2 bin 600 TV kanalı ve 23 bin filmi 500 binden fazla aboneye satan bir korsan ağını çökertti. Yıllık 3 milyon euro kar eden çetenin gelirini çeşitli yöntemlerle vergi cenneti ülkelerdeki banka hesaplarına aktardığı belirlendi. Grubun İspanya haricinde Malta, Portekiz, Kıbrıs, Yunanistan ve Birleşik Krallık’ta tespit edilen temsilcilerine yönelik operasyon devam ediyor.
Ek bilgi: Benzer yayın ağları “IPTV” başlığı altında Türkiye’de de yaygın kullanıma sahip.
Google bir süre önce duyurduğu “Multisearch” adlı işlevi kullanıma sundu. Görsel tabanlı aramayı temel alan hizmet ile (örneğin) fotoğrafını çektiğiniz bir yemeği menüsünde sunan restoranlar listelenebiliyor. Aynı kapsamda görsel metin çevirisi (translate) ve artırılmış gerçeklik destekli alışveriş özellikleri de geliştirildi.
44 milyar dolara satın aldığı Twitter’ı “Twitter 2.0” adını verdiği süreçle kökten değiştirmeye soyunan Elon Musk’ın zorlayıcı şartları ve talepleri sebebiyle yaşanan personel kaybı bu hafta da devam etti. İşten çıkarmaların süreceğini belirten Musk, durumu “En iyiler bizle kalmaya devam ediyor. Çok da dert etmiyorum.” şeklinde özetledi.
Ek bilgi: Elon Musk ayrıca bu hafta bir anket düzenleyerek eski ABD Başkanı Donald Trump’ın yasağının kaldırılmasını oylamaya açtı. 15 milyon oyun yüzde 51,8'i engelin kaldırılmasını talep etti ancak Trump sürpriz bir yanıtla (88 milyon takipçisinin bulunduğu) Twitter’a dönmeye niyeti olmadığını ve kendi kurduğu “Truth Social” platformunda kalmaya devam edeceğini bildirdi. Musk’ın Trump’a yanıtı da bir o kadar ilginç oldu.
Facebook’u tarihinin en kötü dönemine sürükleyen (Kurucu ve CEO) Mark Zuckerberg’in yıl sonunda görevi bırakacağına yönelik söylentiler çatı şirket Meta tarafından yalanlandı. Ancak Zuckerberg’in üstündeki baskı her geçen gün artmaya devam ediyor.
Yapay Zeka Gelişmeleri
“Deepfake” olarak adlandırılan ve algoritmalar tarafından üretilen gerçekçi fotoğraf ve videoların yol açtığı sorunlar, bunların tespitine yönelik yeni bir sektörü doğurdu. En iddialı çözümlerden biri Intel’den geldi. ABD / New York State Üniversitesi’nden İlke Demir ve Umur Çiftçi’nin geliştirdiği “FakeCatcher” adlı çözüm, bu tür sahte videoları yüzde 96 tutarlılıkla tespit edebildiği iddiasında.
Dijital Sanatçı Refik Anadol, ABD / New York’taki MoMA galerisinin kataloğundaki eserden sentezler üreten yapay zeka destekli bir sergi açtı. “Unsupervised” adlı 7 x 7 metre boyutundaki dijital tuval, 200 yıla yayılan 180 bin sanat eserinin 380 bin fotoğrafından aldığı ilhamla “kendi başına” ürettiği gerçek zamanlı canlandırmaları yansıtıyor.
Meta (Facebook) tarafından geliştirilen ve 48 milyon bilimsel makale üstünde çalışarak öğrenen “Galactica” kodlu yapay zeka uygulamasının faaliyetine son verildi. Sadece 2 gün hizmet veren Galactica’ya yönelik kapatma kararında gerekçe olarak algoritmanın tehlikeli ve tutarsız sonuçlar üretmesi gösterildi.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Sıradışı tasarımlarıyla tanınan Pierpaolo Lazzarini, su kaplumbağası formunda “Pangeos” adlı devasa bir yüzen şehir ile yeniden gündeme geldi. “Terrayat” olarak adlandırdığı yüzen şehir 500 metre uzunluğa, 610 metre genişliğe ve 60 bin kişilik kapasiteye sahip, Otel, alışveriş merkezi, villalar, yat ve uçak garajları bulunan yapı enerjisini güneş panellerinden kendisi üretebiliyor. En çarpıcı ayrıntısı 8 milyar dolarlık maliyeti.
Gücünü Rimac motorundan alan Pininfarina Battista adlı elektrikli araç Dubai Autodrome pistinde 0- 100 km/s deparını 1,79 saniyede 0- 200 km/s deparınıysa 4,75 saniyede tamamlayarak dünya hız rekorunu kırdı.
Lastik üreticisi Michelin, karlı / buzlu yollarda kaymayı önleyen “lastik çorabı” kod adlı çözümünü tanıttı. Basit ve etkili.
Savunma çözümleri geliştiren İsrailli “Elbit Systems” yapay zeka desteğiyle otonom uçan ve tanımlanan hedefi tespit ettiğinde intihar saldırısı düzenleyebilen bir drone geliştirdi. “The Lanius” adlı intihar drone’u uzun menzilli bir başka drone tarafından cepheye taşınıyor ve en fazla 7 dakika uçabiliyor.
ABD’nin ilaç ve gıda düzenleyici kurumu FDA, “Upside Foods” şirketinin laboratuvar ortamında ürettiği tavuk etine satış onayı verdi. Girişim bu yöntemle yılda 181 ton et üretmeyi hedefliyor.
Ek bilgi: Laboratuvar etleri, hedeflenen hayvan türünden alınan kök hücrenin özel tanklarda çoğaltılmasını temel alıyor. Bu süreçte herhangi bir hormon, antibiyotik ya da benzeri madde kullanılmadığı için etler teorik olarak daha sağlıklı ve düşük maliyetli oluyor.
İsviçre merkezli girişim Morand sadece 72 saniyede şarj olan elektrikli araç pili geliştirdi. eTechnology adı verilen sistem geleneksel pillerle ultra-kapasitörlerden oluşan hibrid bir pil kullanıyor.
Kripto Gündemi
Milyarlarca dolar batık kripto yatırım ile iflasını talep eden FTX’in Kurucusu Sam Bankman-Fried’ın geçen seneki yatırım turundan hemen sonra 300 milyon dolar karşılığında kişisel hisse sattığı ortaya çıktı. Binlerce mağdur yaratan şirketin yeni yönetimi, sadece en büyük 50 hesap sahibine olan borcun 3,1 milyar dolar tutarında olduğunu açıkladı. Soruşturmayı yürüten savcı ise şirketin varlıklarının büyük kısmının ya çalınmış ya da kaybolmuş olduğunu ortaya çıkardı.
Ek bilgi: Sam Bankman-Fried hakkındaki ilginç ayrıntılardan biri de Twitter’ın hissedarlarından biri olması.
Göklerden Gelen Haberler
1980 yılında Carl Sagan ve Louis Friedman gibi vizyonerlerin öncülüğünde hayata geçen “The Planetary Society”nin son projelerinden “LightSail 2” görevini başarıyla tamamlandı. LightSail 2, Güneş’ten enerji toplayan kanatlarını çırparak süzülen yenilikçi bir uzay aracıydı. 2019 yılında bir SpaceX roketiyle 720 km yükseklikteki yörüngesine yerleşen araç 3,5 yıl boyunca 18 bin tur atarak toplam 8 milyon kilometre yol aldı. Görevin tamamlanmasıyla Dünya atmosferine girerek eriyen araçtan geriye hayranlık uyandırıcı bir fotoğraf albümü kaldı.
ABD Hava Kuvvetleri’nin “X-37B” kodlu gizemli hava aracı dünya yörüngesinde 2,5 yıl süren ve içeriği açıklanmayan görevini tamamlayarak NASA’ya bağlı Kennedy Uzay Üssü’ne indi.
İnsanoğlu sadece dünyayı değil, uzayın “ulaşabildiği kısmını” da çöplüğe çevirmiş durumda. Kayıtlara göre şu an gezegenimizin çevresinde işlevini yitirerek çöpe dönüşmüş 130 milyon parça uzay atığı bulunuyor. Bu devasa yığın yarattığı hacimle mevcut diğer uzay görevlerini de tehlikeye sokuyor. Britanyalı iki şirketin ortaklığıyla kurulan “ClearSpace” adlı girişim, 2026 yılında hayata geçireceği kendine has bir çözümle bu çöpleri temizlemeyi hedefliyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesinde birçok işin üstesinden gelen “süper uygulama”ların diğer yüzünü ele aldım. Para havalesinden doktor randevusuna kadar HER konuda hizmet veren bir uygulama kullanırken güzel. Peki ya hesabınız kapatılırsa?
Son hatırlatmalar
- (Eğer abone değilseniz ve) Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi eşliğinde almak isterseniz sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
- Destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası, arşiv taraması yapacaklar içinse basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu da hatırlatmış olayım.
- Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.
Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
