Dünya Halleri: 76

72. sayıda endişeyle andığım, 74. sayıda yaklaşmakta olduğundan bahsettiğim ihtimal gerçeğe döndü. Elon Musk dönemindeki Twitter Buhranı kapsamında bu bülteni yayınlamak için kullandığım Revue hizmeti de kapanıyor!

Hayatımın en yoğun dönemine denk gelen bu müjdenin gereği olarak arşivi ve aboneleri -fırsat bulursam bu hafta- Substack platformuna taşıyacağım. Her iki sistem arasındaki bağlantılar (API) bunun sorunsuz olacağını vaat ediyor; umarım öyle de olur.

İşin ilginci ben bu bültene zaten Substack ile başlayacaktım. Son anda Twitter (satın aldığı) Revue ile işlevsel bir entegrasyon sunmaya başlayınca onunla devam etme kararı aldım. Bir acı tecrübeyle, bir kere daha hatırladık ki kimsenin “yan işine” bel bağlamayacakmışsın.

Dünya Halleri: 76

Yeni Zelanda hükümeti, 2008 yılından sonra doğanlara sigara satışını “ömür boyu” yasaklama kararı aldı. Hedef “sigarasız toplum”. Yasağı çiğneyenlere 96 bin dolara varan para cezası verilecek. Dahası, bu gruba ait kişilere sigara ikram edenlere 32 bin dolar ceza var. Mücadele kapsamında ülkede sigara satan noktaların yüzde 90'ının lisansı iptal edilecek.

Yorum: Devletin / hükümetlerin vatandaşları üstünde bu ölçüde tahakküm uygulamasının sonu hayra alamet değil. Burada yazmış olayım, başka bir vesileyle ayrıntılarına girerim.

Apple, kendi cihaz ve işletim sistemleriyle entegre çalışan bulut hizmeti iCloud’u uçtan uca kriptolama kararı aldı. Mahremiyet ve güvenlik odaklı bu adım ile birlikte kullanıcılar cihaz ve dosya yedeklerini başkaları tarafından (Apple dahil) okunamaz hale getirebilecek. Konuyla ilgili ilk tepki ABD emniyet teşkilatı FBI’dan geldi. Kurum temsilcileri bu tedbirin kendileri adına “endişe verici” olduğunu belirtti.

Apple’ın “Project Titan” adı altında geliştirmeye devam ettiği aracın ilk sürümünde “tam otonom sürüş” desteği sunulmayacağı konusunda söylentiler dolaşıyor. Konuyla ilgili kaynaklar, aracın 100 bin doların altında bir fiyatla 2026 yılında satışa çıkacağını bildiriyor.

Tekelleşme ithamıyla artan sıklıkla anılan Apple cephesinden son gelişme 2024 yılında yayınlamaya hazırlandığı iOS 17 işletim sisteminde kendi cihazlarında AppStore dışındaki uygulama platformlarına da izin vereceği iddiası.

2012 yılında İsrail’de kurulan ve enerji alanındaki yenilikçi çözümleriyle tanınan “Eco Wave Power” şirketi, Türkiye’de dünyanın en büyük dalga enerji santralini kuracak. Tamamlandığında 77 megawatt kapasiteye ulaşacak tesis, Ordu Belediyesi’ne bağlı Ordu Enerji şirketi adına hizmet verecek.

Sistemin küçük bir kurulumu.

Boeing, “Jumbo Jet” olarak da bilinen Boeing 747'nin sonuncusunu üreterek bir sayfayı daha kapattı.

ABD Savunma Bakanlığı istihbarat bilgilerine dayanarak Ukrayna ile savaşı süren Rusya’nın cephanesinin bitmek üzere olduğu ve Soğuk Savaş yıllarından kalma stokları kullanımaya başladığını öne sürdü.

Ek Bilgi: Uygun şartlarda saklanan cephane çok daha uzun süre sonra dahi sorunsuzca kullanılabiliyor ancak yine istihbarat bilgileri Rusya’nın depolarının bu koşullara sahip olmadığı yönüde.

Dünyayı Saran Ağ

Avrupa Birliği Üst Mahkemesi, Google’ın tutarsız ya da yanlış olduğu ispat edilen bağlantıları arama sonuçlarından kaldırması gerektiğine hükmetti. Karar görsel içerikleri de kapsıyor.

Meta (Facebook) çalışanlarının kürtaj, bireysel silahlanma ve aşı gibi hassas konularda tartışmasını yasakladı.

Elon Musk tarafından alındıktan sonra girdiği çalkantılı gündemden bir türlü sıyrılamayan Twitter gerçek anlamıyla bir “beyin ölümü” sürecine girmiş gibi görünüyor. Hakkında bir ara kategori açsam yeriydi fakat maddeler halinde sıralayarak yetinmeyi tercih ettim. (Bültenin girişindeki Revue olayını burada yeniden anmaya gerek yok sanıyorum.)

• Gelişme 1: Kullanıcılar arasında birçok tepkiye (ve skandala) sebep olan “Twitter Blue” adlı ücretli üyelik seçeneğini yeniden kullanıma sunuldu. Aylık 8 dolar karşılığında onaylı hesap rozeti ve daha az reklam sunan paket, Apple’ın AppStore’da uyguladığı yüzde 30 komisyon sebebiyle iOS kullanıcılarına 11 dolar karşılığında sunuluyor. (Hizmet sahibine yönelik platform kullanım maliyetini kullanıcıya KDV gibi yansıtmak / yaslamak epey zekice bir tercih olmuş.)
• Gelişme 2: Musk’ın satın alma öncesinde talep ettiği uçtan uca kriptolama konusu, Twitter’ın güvenlik yöneticisi Ella Irwin’ın açıklamasına göre “şimdilik” ertelendi. Bu işlevin sadece ücretli hesaplara has olması da ihtimal dahilinde.
• Gelişme 3: Elon Musk’ın Twitter odağındaki yeni hedeflerinden biriyse 2017'de 140'tan 280 karaktere çıkan mesaj sınırını 4 bin karaktere çıkarmak.
• Gelişme 4: Şirket ayrıca 2016'da kurulan ve 100 bağımsız üyeden oluşan “Güven ve Güvenlik Konseyi” adlı yapıyı kapattı. Yapının görevi platformdaki sahte, aldatıcı ve istismara yönelik kullanımlara yönelik önlemler almaktı.
• Gelişme 5: Musk ile birlikte değişenlerden biri de Twitter’ın ofis ortamı oldu. Bu hafta şirketin New York’taki genel merkezinden ıskartaya çıkarılan 800 demirbaş satışa çıktı. Aralarında hizmetin maskotu mavi kuş dahi var.
• Gelişme 6: En endişe verici konuysa “fikir ve ifade özgürlüğünü tesis etmek için” Twitter’ı satın aldığını belirten Elon Musk’ın arasının hoş olmadığı bazı hizmetlerin ve gazetecilerin hesaplarını askıya alması, aleyhinde yayın yapan Spaces sohbet odalarını kapatması ve rakibi Mastodon’un hesabını kapatarak bağlantılarını engellemesi oldu. (Ergen Admin Mode mu desem, İleri Demokrasi diye mi adlandırsam…)
• Hamiş: Twitter bir yandan da eski kirli çamaşırlarını temizlemekle meşgul.

Yorum: Bu kadar seri çuvallayan bir platformun hala varlığını sürdürebilmesi eminim her sosyal ağın ıslak rüyalarını süslüyordur. Demek ki Twitter bu kadar alternatifsiz ve vazgeçilmezmiş. Hakkını teslim etmek gerek.

E-ticaret platformu Amazon, TikTok benzeri bir kullanıma sahip “Inspire” adlı alışveriş uygulamasını kullanıma sundu.

Herkesin her şey olmaya çalıştığı bir garip dönem.

TikTok ile rekabette sürekli kan kaybeden Instagram “esinlenme özgürlüğü”nü sonuna kadar kullanmaya devam ediyor. Uygulamanın son güncellemesiyle gelen “Notes”, Twitter benzeri (sadece) metin tabanlı paylaşımlara izin veriyor. Diğer yandan yılın en hızlı yaygınlaşan uygulaması BeReal’ın anlık bildirimlerle tetiklenen çift kamera açılı paylaşım özelliği de “Candid Stories” adıyla gelecek. Özgün yeniliklerden biriyse oluşturulan gruplara ait ortak (ve sadece o grup üyeleri tarafından görülebilen) ortak profil hizmeti “Group Profiles” adını taşıyor.

“Candid” değil ama “Group Profiles” özelliği hoşuma gitti.

ABD Senatosu, kamu ve hükümet cihazlarında TikTok yüklenmesini yasaklayan teklifi kabul etti. Parlamento da oyunu benzer şekilde kullanırsa yasalaşarak yürürlüğe girecek. Kararın gerekçesinde emniyet teşkilatı FBI’ın TikTok’un Çin devleti ile entegre çalışarak kullanıcı verilerini takip ettiği, sakladığı ve kullanıcıları yönlendirdiği yönündeki uyarısı var.

Yapay Zeka Gelişmeleri

Amazon, lojistik depolarında çalışan robotlarına yerleştirdiği yapay zeka destekli kameralarla ürünleri barkodunu okumadan tanımlayabilen bir sistem geliştirdi. Bu çözüm lojistik süreçlerin çok daha hızlı ilerlemesini mümkün kılıyor.

DeepMind şirketinin yapay zeka algoritması AlphaCode, 50 insana karşı yarıştığı ileri düzey bir kod yazma yarışmasında rakiplerinin yarısını geride bıraktı.

Yazılan metinden yola çıkarak görsel üreten “Stable Diffusion” adlı algoritmasıyla tanınan “Runway” adlı girişim, sadece yapay zeka tarafından üretilen videoların yarışacağı bir film festivali düzenliyor. Şubat ayında ekrana gelecek “Runway ML” adlı etkinlik, en uzunu 10 dakikalık videolardan oluşacak.

İş odaklı sosyal ağ LinkedIN’in Kurucusu Reid Hoffman, “insan büyütücü” yapay zeka teknolojilerinin önümüzdeki 5 yıl boyunca büyük ölçekli kurumlarda devrim ölçeğinde dönüşümlere sebep olacağını öne sürdü.

Çin hükümeti, yapay zekayla üretilen ancak bunu bir ibareyle belirtmeyen içeriklerin kullanımını yasakladı. Düzenleme bu yöntemle oluşturulan her tür fotoğraf, video, ses ve metin içeriğini kapsıyor.

Kripto Gündemi

“Bored Ape Yacht Club” adlı (hayli yüksek bedelli) NFT koleksiyonunu gizli reklam ile tanıttığı gerekçesiyle bir grup küresel şöhret mahkemeye verildi. Açılan kamu davasında iddianameye giren 37 isim arasında Justin Bieber, Snoop Dogg, Gwyneth Paltrow, DJ Khaled, Madonna, Serena Williams, Paris Hilton, Stephen Curry ve Jimmy Fallon yer alıyor.

Justin Bieber (solda 🤓) ve meşhur “batık” maymunu.

Yaptığı usulsüzlükler sonucunda kurucusu olduğu kripto para borsası FTX’i iflas ettiren ve milyarlarca dolarlık mağduriyet yaratan Bam Bankman-Fried, ikamet ettiği Bahamalar’da tutuklanarak ABD’ye getirildi.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

ABD Enerji Bakanlığı, dünyanın ilk füzyon reaktörünü ürettiklerini açıkladı. Nükleer enerjinin yerini almayı hedefleyen füzyon teknolojisi sınırsız, ucuz ve temiz (karbonsuz) enerji gibi ütopik bir vaade sahip. Duyurusu yapılan reaktörün ticari kullanıma geçmesinin onlarca sene alması beklense de sürece yönelik en önemli adımlardan biri olarak tarihe geçti.

Dyson 2022 başında gürültü engelleyici ve hava temizleyici bir maske ve kulaklık kombinasyonu tanıtmıştı. “Zone” adlı cihaz 12 ay ömre sahip, değiştirilebilir elektrostatik filtreye sahip ve havadaki parçacıklarını yüzde 99 oranında süzebiliyor. Kulaklık kısmıysa 38 desibele kadar gürültüyü engelliyor. Şirket ürünü Mart ayında 949 dolar etiketle satışa sunacağını duyurdu.

Rolls-Royce, hidrojen yakıtıyla çalışan ilk uçak motorunun testini başarıyla tamamladı. Fosil yakıt kullanmadığı için karbon salımına yol açmayan hidrojen bazlı motorların yeni nesil uçaklarda yaygın bir kullanıma ulaşması bekleniyor. Bu alanda çalışan Airbus firması da 2026 yılında hidrojen motorlu bir A380 ileilk deneme uçuşunu gerçekleştireceğini açıklamıştı.

Ek bilgi: Karbonsuz teknolojilerde lityum-iyon pillerle çalışan elektrikli uçak motorları da bir seçenek ancak mevcut kapasiteleri büyük gövdeli uçakları havalandıracak güçte değil.

Ucundan sadece su buharı çıkaran bir jet motoru. Daha güzel ne olabilir?

Fransa merkezli havacılık şirketi “H3 Dynamics”, mevcut (pervaneli) uçaklara da uyarlanabilen hidrojen yakıtlı pervane motorunun denemesini başarıyla tamamladı. 25 kg ağırlığındaki bir kargo drone’unda test edilen motor 900 km’lik rotayı sorunsuz uçtu. Şirketin asıl hedefi 2 yıldır üstünde çalıştığı 14 pervaneli uçağıyla 2023 yılında Atlantik okyanusunu (2 bin 575 km) geçmek.

Avustralya / Sydney Üniversitesi’ne bağlı çalışan uluslararası bir bilimci grubu ekolojik ve düşük maliyetli yeni bir pil teknolojisi geliştirdi. Lityum yerine sodyum-sülfür kullanan yapı 4 kat fazla enerji depolayabiliyor ve bin adet şarj sonrasında dahi yüzde 50 kapasiteyle hizmet verebiliyor.

Britanya / Nottingham Trent Üniversitesi, bin 200 fotovoltaik hücresiyle güneşten enerji üreten e-kumaş üretti. 400 mWatt kapasitesi, giyen kişinin cep telefonu gibi küçük cihazlarını şarj edebiliyor. 40 derecede yıkanabilen e-kumaş, esnek ve su geçirmez yapısına rağmen “nefes alabiliyor”.

İsviçre merkezli ETH Zurich, gözlük camlarının buğulanmasını engelleyen bir yöntem keşfetti. Tekniğin özünde camın yüzeyine yerleşen 10 nanometre inceliğindeki titanyum oksit katmanları arasına sıkıştırılmış altın tozu yatıyor.

Şu karenin anlamını Coronavirüs pandemisini atlatmış gözlüklüler iyi bilir.

Göklerden Gelen Haberler

NASA’nın Ay’a yeniden ayak basma hedefiyle yürüttüğü “Artemis 1” görevine bağlı olarak Ay yörüngesine oturan Orion kapsülü Dünya’ya başarıyla döndü. 25,5 gün uzayda kalan araç Ay yüzeyine 130 km yaklaştı ve 434 bin 500 km yol aldı.

Ek bilgi: NASA aynı görev kapsamında astronotların zorlandığı (-173 santigrat derecelik) araç dışı görevlerde kullanmak üzere 2 metre uzunluğunda bir robotik kol geliştiriyor.

Sağlık Olsun

Birleşik Krallık’ta yaşayan 13 yaşındaki “Alyssa”, tedavi edilemez teşhisi konan bir kan kanseri hastasıydı. College London Üniversitesi tarafından dünyada ilk defa denenen bir gen terapisi, Alyssa’nin tamamen iyileşmesini sağladı. “CRISPR 2.0” adı verilen teknik, geleneksel CRISPR yöntemine kıyasla daha hassas hedefli bir çözüm. Bu tedavinin önümüzdeki yıllarda 10 benzer hasta üzerinde daha denenmesi hedefleniyor.

Sağlıklı ve mutlu bir ömrün olsun minik Alyssa!

Dünya genelinde yaklaşık 1 milyar kişide görülen uyku apnesi, yaşam kalitesini bozmanın ötesinde pek çok yan rahatsızlığa da sebep oluyor. Avustralya / Flinders Üniversitesi, bu hastalığı tedavi etme iddiasıyla geliştirdiği ilk burun spreyini insan üstünde denemeye başladı. İlk sonuçlar umut verici.

Avustralya / Walter and Eliza Hall Enstitüsü diyabet hastalarının enjeksiyon yoluyla almak zorunda kaldığı insülini taklit ederek aynı reseptörleri uyaran bir hap üretti. Etken maddeyi oluşturan “cryo-EM” adlı molekül, ağız yoluyla alınarak sindirim sistemi üzerinden insülin dengesini sağlayabiliyor. İlacın klinik deneyleri devam ediyor.

ABD / MIT Üniversitesi kapsamında yürütülen ve Alzheimer’ı ışık ve ses ile tedavi etmeyi amaçlayan deney umut veren sonuçlara imza attı. 43 hasta üstünde 40 Hz frekansında (bir iPad ile) uygulanan ses ve ışık dalgaları bilişsel kapasitede artışa sebep oldu.

100 bin katılımcıyla gerçekleştirilen bir çalışmada işitme cihazlarının aynı zamanda bilişsel algılamadaki düşüşü yavaşlattığı, dolayısıyla Alzheimer ve bunama riskini yüzde 19 oranında düşürdüğü anlaşıldı. Araştırmanın ortaya çıkaramadığı ayrıntıysa bunun nasıl olduğu.

ABD / Duke Üniversitesi’nin yürüttüğü çalışmada kare bulmaca çözmenin hafıza kaybı ve unutkanlığı yavaşlatma konusunda elektronik oyunlara kıyasla daha etkili olduğu belirlendi.

Avustralya / Queensland Üniversitesi kan tahliline gerek kalmadan sadece ışık ile sarılık testi yapan bir kit üretti. Telefon uygulamasıyla entegre çalışan çözüm kulakmemesi ya da parmak ucuna tutulan kızılötesi ışık ile 10 saniyede teşhis koyabiliyor. 2 bin 500 dolar maliyetli ürün günde binden fazla kişiye hizmet verebiliyor.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde bugünün teknolojileriyle teorik olarak mümkün olan ve pratikte de gerçekleştirilmeye çalışılan “yapay rahim” konusuna değindim. Vücudu deforme etmeyen, çalışmaya ara vermek zorunda bırakmayan bir tür “dış gebelik”. Kapsül içinde büyüyen ve cep telefonundan takip edilebilen embriyolar. Dahası, istendiği durumda aylarca geç hayata getirilerek daha gelişmiş bedenli (mesela yürüyebilen çağda) doğumlar. Kesinlikle ürpertici. Fakat uygulanabilir olduğu anda sıraya girecek milyonlar olacağına eminim.

Son hatırlatmalar

• (Eğer abone değilseniz ve) Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi eşliğinde almak isterseniz sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
• Destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası, arşiv taraması yapacaklar içinse basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu da hatırlatmış olayım.
• Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.

Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️